نباید فراموش کنیم که در جامعه کنونی ما رعایت شعائر الهی سبب انزوای فرد و بعضاً حذف فرد از محیط می شود. نبود قابلیت کافی در محیط برای رشد معنوی باعث شده که بسیاری از افراد اقرار کنند که مسلمان واقعی نیستند هر چند اسلام در ذات خود عیبی ندارد. اینها همه بیانگر این است که در محیط محرک های قوی نقض شعائر الهی وجود دارد شناسایی این موانع خطرناک و از کار انداختن آنها با توجه به اصول نهاد سازی به شدت احساس می شود.[1] 

امیدوارم روزی برسد که تمدن اسلامی تحقق یابد آرمان شهری که ضمن آزادی و بلوغ معنوی فرد، رفاه، امنیت و آسایش او را به ارمغان خواهد آورد. 

در طراحی نهاد گاهی «ابزار» معضل نابود می شود و در نتیجه معضل نیز از بین می رود. به طور مثال یکی از طراحی های مناسب برای جلوگیری از رشوه می توانند توسعه ارتباطات الکترونیکی و عدم رویارویی مستقیم افراد باشد.

عدم شناسایی ارباب رجوع از سوی کارمند و عدم مراجعه مستقیم ارباب رجوع در صورت عملی شدن سبب می شود که توان پیشنهاد یا درخواست رشوه از فرد گرفته شود. این ارتباطات الکترونیکی که قابل ثبت و ذخیره اند روند فعالیت و سرعت اجرای درخواست ها را نیز معین می کنند و سبب می شوند به روشنی در این محیط روشن تصمیم گیری ها صورت پذیرند.

گام نهادن به سوی دنیای الکترونیکی هزینه های هنگفتی را ذخیره کرده و فراغت کارمند و سرعت بالاتر در انجام امور از سوی او را در پی خواهد داشت. و محیط را با جهان بینی معنوی منطبق تر می کند.

در هر صورت مسایلی که مطرح شد خصوصا نیاز به حل شدن دین در اجزای محیط بر اساس ساختار تمدن اسلامی و همچنین بکارگیری قشر جوان در تولیدات نرم و... مسائلی است که اجرای صحیح آنها ما را از بحران های پیش رو نجات خواهد داد.

ما باید محیط را طوری طراحی کنیم که فرد راحت ترین و کوتاه ترین مسیر را به سوی انجام شعار الهی داشته باشد و از سوی دیگر سخت ترین و طولانی ترین مسیر را به سوی نقض اوامر الهی و انجام محرمات طی کند.

آزادی نیز با توجه به این مفهوم رنگ تازه ای می گیرد: آزادی عبارتست از اینکه فرد بدون هیچ مانعی بتواند به سوی کمال حرکت کند و در این راستا هر محدودیتی با توجه به جهان بینی معنوی برای سعادت انسان طراحی شود محدودیت نیست بلکه عین آزادی است و به آزادتر شدن فرد کمک می کند.

در این راه باید از غرب الگو بگیریم[1] در غرب آزادی عبارتست از اینکه فرد بتواند هر کاری که دوست دارد انجام بدهد تا جایی که سبب سلب آزادی دیگران نشود. طراحی آنها در عمل واقعا ستودنی است و در فراهم کردن آزادی فرد به این طریق بی نظیرند. گام نهادن در جامعه غربی این جمله[2] را در ذهن تداعی می کند. محیط با جهان بینی آنها عجین شده و هر وقت بتوانیم جامعه را طوری طراحی کنیم که با قدم نهادن در آن آزادی به معنای معنوی آن در ذهن تداعی شود در مهندسی اجتماع بالغ و به هدف نزدیک شده ایم.

شاید ایراد گرفته شود که طراحی جامعه اسلامی به این شیوه سبب کم شدن ارزش کارهای شایسته می شود. اصل این است که انسان در سختی بتواند پاکی خود را به اثبات برساند.

این یک اشتباه بزرگ است فراموش نکنیم که ابتدا باید محیطی برای پرورش انسانهای بزرگ فراهم کنیم سپس از آنها بخواهیم در شرایط سخت تصمیم درستی بگیرند. زمانی که جامعه مجالی برای پرورش معنوی فرد نمی دهد. انتظاری هم باقی نخواهد ماند علاوه بر این کار شایسته هیچ گاه کم ارزش نمی شود سختی به ارزش کار می افزاید.

زمانی که می توانیم آب بنوشیم اگر ننوشیم نه تنها کار درستی انجام نداده ایم بلکه مورد مزمت هستیم. چرا جامعه ای را که می توانیم معنوی طراحی کنیم به حال خود رها کنیم؟ نه تنها این کار سبب بالا رفتن اجر و پاداش اعمال نمی شود بلکه مورد مزمت خواهیم بود.

محیط و ذات دو ستون رشد انسانند در عرصه ظهور ذات تغییر نمی کند، ذات هر چند دارای مشکلاتی باشد کشش به سوی معنویت دارد و قابلیت رشد معنوی را بالقوه در خود نهفته است و با طراحی محیط به صورت مناسب با بار می نشیند. ذات مانند دانه ای است که احتمال دارد مرغوب یا نامرغوب باشد ولی در هر صورت قابلیت رشد و باروری را دارد و محیط مناسب رشد او را در پی خواهد داشت. یقیناً تنها راهی که در عصر ظهور سبب بلوغ مردم می شود محیط است. محیط قلب رشد انسان است و بدون قلب پاک رشد سالم امکانپذیر نیست.